Proses kontrolünde emniyet standartları, endüstrinin öğrendikçe ve geliştirdikçe sürekli olarak evrim geçiriyor. Fonksiyonel emniyet için standartlar ve güvenlik enstrümante sistemleri, kesintisiz operasyonlar ve can kurtarma açısından hayati önem taşıyor. Yüksek riskli endüstrilerde faaliyet gösteren her şirket için operasyonel riskin yönetilmesi, güvenli, güvenilir ve karlı operasyonlar elde etmenin en zorlu yönlerinden biridir. Yüksek riskli endüstrilerde güvenliğin yanlış yönetilmesi kabul edilemez, çünkü olaylar:
- Maddi kayıplara
- Güvenilir operasyonların aksamasına
- Çevresel etkilere
- Büyük hasarlara
- Can kayıplarına
- Kuruluşun itibarını ve varlığını tehdit etmeye neden olabilir.
Buna rağmen, endişe verici bir trend yaşanıyor: Çalışma saatlerindeki azalmaya rağmen, emniyet olayları artıyor. Yüksek riskli operasyonların tüm ömürleri boyunca güvenli kalması için, operatörler düzenleyici standartlara uygunluğu sağlamak, yasal gereklilikleri karşılamak, çevreyi korumak, insanları korumak ve sermaye varlıklarını korumak amacıyla fonksiyonel güvenlik yönetimi ve uygulamalarına büyük ölçüde güveniyor.
Fonksiyonel Emniyetin Temelleri
Fonksiyonel emniyet, günümüz süreç tesislerinin güvenli, güvenilir ve uyumlu operasyonlarını sağlamada temeldir. Karmaşık güvenlik ile ilgili otomasyon sistemleri kullanımı önemli bir bileşen olmakla birlikte, tesis tasarımı, operasyonları ve bakımının tüm yönlerini kapsayan bir güvenlik yaşam döngüsü yaklaşımının uygulanması daha da önemlidir.
Fonksiyonel emniyet oldukça karmaşık bir konudur, ancak işletmenize yardımcı olabilecek bazı kilit uygulama, standart, kavram ve değerlendirme hususları bulunmaktadır:
IEC 61508 ve IEC 61511 Standartları
Güvenlik enstrümante sistemleri (SIS) veya kontrol enstrümantasyonunun değerlendirme ve sertifikasyonu hakkındaki standartlar ve kılavuzlar ilk olarak 1984’te tanıtıldı. 1996 yılında, Otomasyon Uluslararası Topluluğu (ISA), bir güvenlik sisteminin doğru şekilde belirtilmesi, tasarlanması ve sürdürülmesi için gereken adımları belgeleyen bir standart yayınladı.
- IEC 61508: Tüm endüstri sektörlerindeki elektrikli, elektronik ve programlanabilir elektronik sistemlerin fonksiyonel güvenliğini kapsayan bir şemsiye standart.
- IEC 61511: Proses endüstrisindeki fonksiyonel güvenliğin uygulanmasına özel olarak geliştirilmiş bir sektörel standart.
Bu standartlar, endüstri ihtiyaçlarına göre sürekli olarak gelişiyor ve uyarlanıyor. Önemli olan, bu standartların reçeteci değil, performansa dayalı olduğudur. En iyi uygulamaların yönergelerini sunarlar, ancak belirli uygulama prosedürleri belirlemezler.
Fonksiyonel Güvenliğin Gerekliliği
Peki bu standartlar neden oluşturuldu? Fonksiyonel güvenlik kavramı neden geliştirildi?
1988’deki Piper Alpha felaketi sonrasında, İngiltere’deki Sağlık ve Güvenlik Yürütme Kurulu, çalışanların yaralanmasına veya ölümüne neden olan endüstriyel olayları analiz etti. Yapılan araştırma, tüm güvenlik sorunlarının çoğunun insan hatasından kaynaklandığını ortaya koydu. Güvenlik enstrümante sistemlerinin (SIS) tasarım ve uygulama hatalarından kaynaklanan arızalar, analiz edilen tüm arızaların yalnızca %15’ini oluşturuyordu. Arızaların ana kaynağı, kontrol sistemi spesifikasyonundaki yetersizliklerdi (%44).
Toplamda, tüm arızaların %85’inin otomasyonla ve kontrolle hiçbir ilgisi yoktu. Bunlar, ekipmanın nasıl kullanıldığıyla, kendisiyle değil, ekipmanın spesifikasyonu, kurulumu ve işletimiyle ilgiliydi.
Bu farkındalık, güvenliğin proje kavramından tesis devre dışı bırakılmasına kadar göz önünde bulundurulduğu fonksiyonel güvenlik yaşam döngüsü kavramına yol açtı.
Güvenlik Enstrümante Sistemi (SIS) Yaşam Döngüsünün Yönetimi
Fonksiyonel güvenliğe genel yaklaşım, tüm SIS yaşam döngüsü boyunca gereken tüm faaliyetler için 16 ayrı bölüm belirler. Bunlar üç aşamada toplanabilir:
Analiz Aşaması
Bu aşamada riskler belirlenir ve analiz edilir:
- Neler ters gidebilir?
- Olasılık nedir?
- Sonuç ne olur?
- Riski kabul edilebilir bir seviyeye indirmek için neler yapılmalı? (güvenlik ihtiyaçları, hedef seviyeler, güvenlik gereksinimleri vb.)
Gerçekleştirme Aşaması
Bu aşama, risk azaltma sistemi (yani güvenlik enstrümante sistemleri) tasarımı, inşası, testi, belgelendirmesi, kurulumu, devreye alınması ve saha testlerini kapsar.
Operasyon Aşaması
İşletmeler, tesis ömrü boyunca sistemleri çalıştırır ve korur, analiz aşamasında kullanılan tüm varsayımların geçerliliği ve sürdürülebilirliği sağlanır.
Güvenilir Bir SIS’in Uygulanması
SIS, bir tehlikenin meydana gelmesinden önce son savunma hattıdır. Kabul edilemez işlem koşulları tespit edildiğinde, süreci güvenli bir duruma getirmek veya korumak için tasarlanmış bir koruma katmanıdır.
SIS, tesisin temel proses kontrol sisteminden farklıdır ve farklı şekilde ele alınmalıdır. Her şeyden önce, SIS, boru hattından boru hattına kadar olan güvenlik döngüsünün bütünlüğüne bakar. Üç ana öğesi vardır:
Sensörler
Tehlikeye neden olabilecek başlangıç olayını algılar.
Mantık çözücüler
Tehlikeyle nasıl başa çıkılacağına karar verir ve sinyal gönderir.
Son elemanlar
Sinyallendiğinde, süreci güvenli bir duruma getirir.
Bu öğelerin her biri ve aralarındaki ilişki, risk değerlendirmesinde dikkate alınmalıdır. Bir SIS, belirli bir proses tehlikesini veya tehlikeli olayı ele almak üzere tasarlanmış ve uygulanmış bir veya daha fazla güvenlik enstrümante fonksiyonu (SIF) uygulayabilir.
EcoStruxure Triconex Güvenlik Enstrümante Sistemi, TÜV Rheinland tarafından Güvenlik Bütünlük Seviyesi 3’e sertifikalandırılmış olup, tüm güvenlik ve kritik kontrol uygulamalarında kullanılabilir. Risk, olasılık ve sonucun bir ürünüdür. Güvenilir bir SIS, bir olayın veya olayın olasılığını azaltmak için tasarlanır, ancak sonucu azaltmaz.
Fonksiyonel emniyet, yüksek riskli endüstrilerdeki güvenli, güvenilir ve uyumlu operasyonların sağlanmasında kritik bir rol oynamaktadır. Günümüz süreç tesislerinin güvenli ve verimli çalışması için, IEC 61508 ve IEC 61511 gibi standartların uygulanması, güvenlik enstrümante sistemlerinin doğru tasarlanması ve yönetilmesi hayati önem taşımaktadır. Geçmişte yaşanan felaketlerden alınan dersler, fonksiyonel emniyetin önemini vurgulamakta ve endüstrinin bu alanda sürekli gelişim göstermesini gerektirmektedir. Emniyet, her zaman öncelikli olmalı ve operasyonel risklerin etkin yönetimi, işletmelerin sürdürülebilir başarısı için temel bir unsur olarak görülmelidir.